Sukcesja firmy – najważniejsze informacje

10 listopada 2021


Co dzieje się z firmą po śmierci przedsiębiorcy? Co zrobić, aby spadkobiercy mogli przejąć i kontynuować działalność? Zasady przekazywania firmy następcom, po śmierci przedsiębiorcy, reguluje ustawa z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej i innych ułatwieniach związanych z sukcesją przedsiębiorstw. W dzisiejszym artykule przybliżymy Wam najważniejsze informacje na ten temat i przetłumaczymy je na ludzki język. Do tego udostępnimy wszystkie niezbędne wzory dokumentów, które możecie wykorzystać we własnym zakresie. Zapraszamy!

Czym jest sukcesja firmy?

Sukcesja firmy to rozwiązanie, które pozwala zabezpieczyć przyszłość firmy i pracowników na wypadek śmierci przedsiębiorcy. Przedsiębiorcy, który powołując zarządcę sukcesyjnego, może zapewnić swojej firmie dalsze, płynne funkcjonowanie, gdy jego już zabraknie. Zarządcę mogą też powołać spadkobiercy zmarłego przedsiębiorcy (w terminie 2 miesięcy od zgonu przedsiębiorcy) w formie aktu notarialnego. Zarząd sukcesyjny daje następcom prawnym niezbędny i ważny czas na podjęcie decyzji, czy chcą kontynuować działalność, sprzedać firmę czy po prostu przeprowadzić proces likwidacji. Zarząd wykonuje zarządca sukcesyjny, który jest odpowiedzialny za prowadzenie przedsiębiorstwa do czasu uregulowania formalności spadkowych, w szczególności za umowy z pracownikami, kontakty z kontrahentami, sprawy rozliczeniowe, podatkowe czy ZUS. Co do zasady, zarząd wygasa w terminie 2 lat od dnia śmierci przedsiębiorcy ( w niektórych sytuacjach i z ważnych powodów, sąd może przedłużyć ten okres, jednak na czas nie dłuższy niż 5 lat). Oczywiście zarząd sukcesyjny może wygasnąć wcześniej. Na przykład gdy stwierdzono nabycie przedsiębiorstwa w spadku przez jedynego spadkobiercę albo zapisobiorcę windykacyjnego. Gdy jedna osoba nabyła całe przedsiębiorstwo w spadku (np. wniesiono je w całości aportem do spółki), gdy ogłoszona zostanie upadłość przedsiębiorcy, czy też zostanie przeprowadzone podział spadku (obejmujący firmę).

Sukcesja to forma zabezpieczenia i rozwiązanie, które najlepiej zorganizować za życia. Dzięki temu przedsiębiorstwo zachowa pełną płynność działania, ustalony zarządca natychmiast po śmierci przedsiębiorcy może zająć się prowadzeniem firmy – bez konieczności załatwiania spraw u notariusza itd. Dzięki wskazaniu zarządcy za życia i zgłoszeniu do CEIDG, umowy z pracownikami pozostają w mocy, można też zachować ciągłość wykonywania kontraktów i zleceń. A kto może zostać zarządcą sukcesyjnym? Jakie ma prawa i obowiązki? Jak go powołać? Na te i podobne pytania odpowiemy w dalszej części artykułu.

Zarządca sukcesyjny – najważniejsze informacje, prawa i obowiązki

Zarządca sukcesyjny posługuje się własnymi danymi, a także firmą zmarłego przedsiębiorcy z dodatkowym oznaczeniem – „w spadku”. Wykonuje prawa i obowiązki zmarłego przedsiębiorcy, wynikające z prowadzonej przez niego działalności gospodarczej oraz, te wynikające z prowadzenia przedsiębiorstwa „w spadku”. Może pozywać i być pozywany w sprawach wynikających z wykonywanej przez przedsiębiorcę działalności gospodarczej, lub prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku. Może też brać udział w postępowaniach administracyjnych, podatkowych i sądowo-administracyjnych w tych sprawach.

Śmiało można powiedzieć, że zarządca sukcesyjny działa na rachunek właścicieli przedsiębiorstwa w spadku. To oni odpowiadając za wszelkie zobowiązania, jak również mają prawo do udziału w zyskach. Zysk wypłacany jest im przez zarządcę sukcesyjnego w odpowiednich częściach. Zarządca nie odpowiada osobistym majątkiem za zobowiązania i długi firmowe. Nie ponosi odpowiedzialności za zaległości finansowe. Spada na niego odpowiedzialność jedynie za ewentualną szkodę, jaką wyrządziłby w skutek nienależytego wykonywania swoich obowiązków.

Co ważne, zarządca może wykonywać swoje zadania bezpłatnie, albo pobierać za nie wynagrodzenie. Będzie to możliwe na podstawie umowy z osobami na rzecz, których działa.

Zarządca sukcesyjny jest odpowiedzialny za sporządzenie i złożenie przed notariuszem inwentarza przedsiębiorstwa w spadku obejmującego składniki przedsiębiorstwa w spadku (z podaniem ich wartości według stanu i cen z chwili śmierci przedsiębiorcy) i długi spadkowe związane z działalnością przedsiębiorcy (ich wysokość według stanu z chwili śmierci przedsiębiorcy).

Znajdź nas na LinkedIN

Jak powołać zarządcę sukcesyjnego?

Zarządcą sukcesyjnym może być osoba fizyczna, która ma pełną zdolność do czynności prawnych. Nie może być nim osoba prawna, czyli – na przykład – spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Można powołać go za życia przedsiębiorcy, lub po jego śmierci. Funkcję zarządcy sukcesyjnego w jednym czasie może pełnić tylko jedna osoba. Przedsiębiorca może wyznaczyć zarządcę „rezerwowego” – natomiast będzie on powołany tylko jeśli zarządca sukcesyjny (powołany w pierwszej kolejności) zrezygnuje z pełnienia tej funkcji lub nie będzie mógł jej pełnić z powodu śmierci, ograniczenia lub utraty zdolności do czynności prawnych, czy na skutek odwołania go przez przedsiębiorcę.

Jak powołać zarządcę za życia przedsiębiorcy? Przedsiębiorca może ustanowić zarządcę sukcesyjnego, albo zastrzec, że z chwilą jego śmierci wskazany prokurent stanie się zarządcą. Takie rozwiązanie wymaga oczywiście zgody samego prokurenta, oraz zgłoszenia sprawy do CEIDG (w formie pisemnej lub elektronicznie). Zgłoszenie można zrobić równocześnie z ustanowieniem prokurenta lub dopiero po udzieleniu prokury. Od prokurenta nie wymaga się żadnych szczególnych uprawnień i wykształcenia. Wystarczy pełna zdolność do czynności prawnych i brak orzeczonego zakazu prowadzenia działalności gospodarczej.

Aby powołać zarządcę niezbędne będzie:

  • złożenie oświadczenia o powołaniu zarządcy sukcesyjnego w formie pisemnej
  • pisemna zgoda zarządcy na pełnienie tej funkcji
  • zgłoszenie (wpis) zarządcy do CEIDG.

Przydatne mogą okazać się darmowe wzory dokumentów, które udostępniamy poniżej:

  • wzór udzielenia prokury z zastrzeżeniem o zarządzie sukcesyjnym (LINK)
  • wzór zastrzeżenia o zarządzie sukcesyjnym dla istniejącej prokury (LINK)
  • wzór oświadczenia o powołaniu zarządcy sukcesyjnego i zgody na pełnienie funkcji zarządcy (LINK)

A jak powołać zarządcę po śmierci przedsiębiorcy? Jeżeli zarząd sukcesyjny nie został ustanowiony przed śmiercią przedsiębiorcy, zarządcę sukcesyjnego możne powołać, w ciągu dwóch miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy. Może to zrobić małżonek przedsiębiorcy (któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku) spadkobierca ustawowy, testamentowy (jeśli przyjęli spadek), lub zapisobierca windykacyjny, który przyjął zapis windykacyjny (jeżeli zgodnie z ogłoszonym testamentem przysługuje mu udział w przedsiębiorstwie w spadku). Aby powołać zarządcę po śmierci przedsiębiorcy konieczna jest zgoda osób, którym przysługuje łącznie udział większy niż 85/100.

Co ważne! Powołanie zarządcy po śmierci przedsiębiorcy i wszelkie związane z tym oświadczenia należy złożyć przed notariuszem pod rygorem nieważności. W praktyce to właśnie notariusz zgłasza powołanie zarządcy sukcesyjnego do CEIDG.

Aby zgłosić zarządcę sukcesyjnego do CEIDG, wystarczy wniosek online (na portalu biznes.gov.pl – zmieniając dane we wpisie), w wersji papierowej w urzędzie gminy albo wysłać go pocztą (listem poleconym, z potwierdzeniem notarialnym). TUTAJ znajdziecie więcej informacji jak zgłosić zarządcę zmieniając wpis w CEIDG poprzez biznes.gov.pl. Warto wspomnieć, że samo złożenie wniosku o wpis zarządcy sukcesyjnego do CEIDG jest bezpłatne. Nie ma potrzeby dołączać do wniosku oświadczenia o powołaniu zarządcy oraz o zgodzie na pełnienie tej funkcji. Wystarczy, że we wniosku zostanie złożone oświadczenie (pod rygorem odpowiedzialności karnej), że stosowna zgoda została udzielona. A jak wygląda kwestia rezygnacji i odwołania zarządcy sukcesyjnego?

Rezygnacja i odwołanie zarządcy

Wspomnieliśmy na wstępie, że zarządca sukcesyjny przestaje pełnić swoją funkcję między innymi w przypadku jego śmierci, utraty zdolności do czynności prawnych, a także na zasadzie rezygnacji lub odwołania go z funkcji. Zarządca sukcesyjny może też w każdym momencie sam zrezygnować z pełnionej funkcji. Zarówno za życia, jak i po śmierci przedsiębiorcy. W pierwszym przypadku, wystarczy złożyć rezygnację w formie pisemnej, a w drugim przypadku – składając rezygnację w formie notarialnej (a notariusz przekazuje te informacje już do CEIDG). Po rezygnacji, zarządca wykonuje swoje obowiązki jeszcze przez 2 tygodnie. A jak wygląda proces odwołania? Równie prosto. Podobnie jak w przypadku rezygnacji – zarządcę można odwołać w każdym momencie. Trzeba przedstawić mu oświadczenie w formie pisemnej i zgłosić to do CEIDG najpóźniej w następnym dniu roboczym po odwołaniu. Jeśli do odwołania dochodzi po śmierci przedsiębiorcy, ważna będzie zgoda osób posiadających więcej niż 1/2 udziału w przedsiębiorstwie w spadku. Po odwołaniu aktualnego zarządcy, można powołać nowego na jego miejsce. Uprawnienie to wygasa z upływem miesiąca od dnia, w którym poprzedni zarządca został wykreślony z CEIDG.

Wzory niezbędnych dokumentów:

  • Wzór oświadczenia o rezygnacji zarządcy (LINK)
  • Wzór oświadczenia o odwołaniu zarządcy (LINK)

Sukcesja firmy – o czym jeszcze warto pamiętać?

Umowy handlowe podpisane przez zmarłego przedsiębiorcę nie wygasają z powodu jego śmierci. Są bezpieczne. Jeżeli zarządca sukcesyjny został powołany przez przedsiębiorcę, może płynnie kontynuować ich wykonywanie. To ważne informacja, bo niekiedy ma to bezpośredni wpływ na płynność funkcjonowania firmy. Jeśli zarządca nie został ustanowiony za życia przedsiębiorcy, to w okresie od śmierci przedsiębiorcy do dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego, każda ze stron umowy może powstrzymać się od spełnienia świadczenia i wykonania innych obowiązków lub uprawnień wynikających z umowy.

Podobnie w przypadku umów z pracownikami. Jeśli przedsiębiorca wpisze do CEIDG zarządcę sukcesyjnego, jego śmierć nie wpłynie na sytuację pracowników. Wszystkie obowiązki pracodawcy w firmie płynnie przejmie zarządca sukcesyjny. Umowy o pracę z pracownikami wygasają natomiast z dniem wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego. Chyba, że przed tym dniem nastąpiło przejęcie pracownika przez nowego pracodawcę na zasadach określonych w art. 231 k.p. Jeśli nie ustanowiono zarządu sukcesyjnego, umowa o pracę wygasa z upływem 30 dni od dnia śmierci pracodawcy, chyba że przed upływem tego terminu, na mocy pisemnego porozumienia stron, strony ustalą, że stosunek pracy będzie kontynuowany na dotychczasowych zasadach.

Kolejną sprawą, o której warto pamiętać przy okazji sukcesji, to kwestia zezwoleń, koncesji, licencji. Po śmierci przedsiębiorcy, który prowadził swoją działalność na podstawie wspomnianych pozwoleń i uprawnień – nie wygasają one automatycznie, a dopiero z upływem sześciu miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy (jeśli nie został ustanowiony zarząd sukcesyjny), lub z upływem trzech miesięcy od dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego. Aby można było bez przeszkód kontynuować działalność na bazie dotychczasowych licencji, pozwoleń itd., zarządca musi je potwierdzić. W tym celu musi przedłożyć we właściwym urzędzie dokumenty, które potwierdzają spełnienie warunków niezbędnych do uzyskania tej decyzji, dopilnować wszystkich formalności. Musi oświadczyć też, że przyjmuje wszystkie warunki zawarte w decyzji i zobowiązuje się do wykonania związanych z nią obowiązków.

Sukcesja firmy – korzyści

  • Zachowanie płynności działania przedsiębiorstwa.
  • Zarządca sukcesyjny z chwilą śmierci przedsiębiorcy, przejmuje prowadzeniem firmy.
  • Nie dochodzi do wyrejestrowania podatnika VAT.
  • Wszystkie umowy z pracownikami pozostają w mocy prawnej.
  • Wszystkie umowy z kontrahentami pozostają w mocy prawnej.
  • Firma kontynuuje dotychczasową metodę opodatkowania.
  • Nie wygasają wcześniej udzielone zezwolenia, licencje i koncesje.
  • Konto bankowe dla firm może pozostać to samo, zarządca sukcesyjny otrzymuje do niego dostęp.
  • Zarządcę można w prosty sposób odwołać.

Dodatkowe wzory dokumentów